Οικονόμου Μαρία – Ηλέκτρα. Εργοθεραπεύτρια Κέντρο Προσέγγιση.
Ορισμός
Η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (Oppositional Defiant Disorder) (DSM-5 : 313.81, ICD-10: F91.3) είναι μια διαταραχή στην οποία τα παιδιά αγνοούν ή αμφισβητούν τα αιτήματα και τους κανόνες των ενηλίκων. Μπορεί να είναι παθητικά, βρίσκοντας τρόπους να ενοχλούν τους άλλους ή ενεργά, λέγοντας “Όχι”σε κάθε ευκαιρία. Τείνουν να κατηγορούν τους άλλους για τα λάθη και τις δυσκολίες τους. Όταν ερωτηθούν «γιατί είναι τόσο προκλητικοί», μπορεί να πουν ότι αντιδρούν έτσι μόνο όταν οι κανόνες/απαιτήσεις είναι παράλογοι. Αυτές οι συμπεριφορές είναι παρούσες στο σπίτι, αλλά όχι απαραίτητα σε άλλες καταστάσεις, όπως το σχολείο ή με άλλους ενήλικες. Ορίζεται από την παρουσία έντονα προκλητικής συμπεριφοράς και συμπεριφοράς ανυπακοής. Η διάγνωση γίνεται από Παιδοψυχίατρο.
Χαρακτηριστικά
Η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή πρώτο – παρατηρείται συνήθως σε παιδιά ηλικίας κάτω των 9-10 ετών. Οι συμπεριφορές συνήθως εμφανίζονται όταν το παιδί βρίσκεται στο δημοτικό σχολείο, αλλά η διαταραχή μπορεί να βρεθεί και σε παιδιά ηλικίας μικρότερης των τριών ετών. Κάποιες από τις συμπεριφορές παιδιών με ODD μπορεί να περιλαμβάνουν: -είναι εύκολα εξοργισμένα, ενοχλημένα ή ευέξαπτα-έχουν συχνές εκρήξεις θυμού ( Tantrum)-διαφωνούν συχνά με τους ενήλικες, ιδιαίτερα τους πιο οικείους ενήλικες στη ζωή τους, όπως οι γονείς-αρνούνται να ακολουθήσουν κανόνες -φαίνεται να προσπαθούν σκόπιμα να ενοχλήσουν τους άλλους -εμφανίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση -έχουν χαμηλή ανοχή στην ματαίωση-συνηθίζουν να κατηγορούν τους άλλους για τα ατυχήματα που προκάλεσαν ή τις διαταρακτικές πράξεις τους.
Τα παιδιά με ODD εμφανίζουν ακόμη πολλά από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
-Έχουν ισχυρή ανάγκη να έχουν τον έλεγχο και θα κάνουν σχεδόν οτιδήποτε για να τον αποκτήσουν.
-Συνήθως αρνούνται την ευθύνη για την κακή συμπεριφορά τους και έχουν ελάχιστη εικόνα για το πώς επηρεάζουν τους άλλους.
-Πολύ γρήγορα παρατηρούν πώς αντιδρούν κοινωνικά οι άλλοι (πχ τι απαντήσεις δίνουν) και στη συνέχεια χρησιμοποιούν αυτές τις αντιδράσεις προς όφελός τους σε οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον.
-Αυτά τα παιδιά δείχνουν να ανέχονται τη μεγάλη αρνητικότητα του περιβάλλοντος – στην πραγματικότητα φαίνεται να παίρνουν ευχαρίστηση από μεγάλες συγκρούσεις που κυριαρχεί το αίσθημα θυμού και αρνητικότητας από τους άλλους – και είναι συχνά οι νικητές στις κλιμακούμενες συγκρούσεις.
Πολλοί γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά τους ήταν δύσκαμπτα και απαιτητικά από πολύ μικρή ηλικία.
Προσχολική ηλικία (3 έως 6 ετών)
Συνήθως εμφανίζουν :
-Χαμηλό επίπεδο υπομονής
-Επιθετικότητα
-Αυξανόμενες δυσκολίες στις σχέσεις με τους συνομηλίκους
-Σταδιακά εμφανίζουν προκλητικές συμπεριφορές απέναντι στους ενήλικες
Δημοτικό (6-11 ετών)
-Οι προηγούμενες συμπεριφορές μπορεί να συνεχιστούν στο σπίτι, στο σχολείο και στις δραστηριότητες στη κοινότητα.
-Αρχίζουν οι μαθησιακές δυσκολίες.
-Παρορμητικότητα και κινητική ανησυχία
-Εμφάνιση ποικιλίας δυσλειτουργικών και επιθετικών συμπεριφορών
Γυμνάσιο (11-13 ετών)
-Μαθησιακές δυσκολίες
-Απώλεια ενδιαφέροντος για το σχολείο
-Οι σχέσεις με τους συνομήλικους είναι γενικά κακές
-Αύξηση του φαινομένου να λένε ψέματα και εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών (πχ κλοπές)
-Το σκάνε από το σπίτι, το σχολείο, την επίβλεψη των ενηλίκων,
-Παρουσιάζουν αυξημένα προβλήματα με την αυτο-εικονα τους ή εμφανίζουν κατάθλιψη
-Συχνά φαινόμενα επίσης σε αυτή την ηλικία: χρήση ουσιών (αλκοόλ / ναρκωτικών), σεξουαλικές εμπειρίες
Εφηβική ηλικία (13-18 ετών)
-Δυσκολίες με το σχολικό περιβάλλον (τα διώχνουν ή τα αποβάλουν)
-Αυξημένη εμπλοκή σε παραβατικές ομάδες υψηλού κινδύνου
-Μεγαλύτερη απομόνωση από άλλους συνομήλικους ή μέλη της οικογένειας
-Το σκάνε από το σπίτι, το σχολείο, κάνουν αυξημένη χρήση αλκοόλ ή και ναρκωτικών, σεξουαλική κακοποίηση
-Παρουσιάζουν προβλήματα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή αυτοπεποίθηση και / ή κατάθλιψη
Δυσκολίες στο σχολικό περιβάλλον
Οι μαθητές με ODD συνήθως αμφισβητήσουν τους κανόνες της τάξης, αρνούνται να κάνουν τις εργασίες τους και μαλώνουν ή μπορεί να πιαστούν στα χέρια με άλλους μαθητές. Αυτή η συμπεριφορά τους προκαλεί σημαντική εξασθένηση της λειτουργικότητάς τους κοινωνικά και ακαδημαϊκά. Η σταθερή προσπάθεια να ελέγξουν τα όρια και οι διαφωνίες με τους ενήλικες ή και τους συνομήλικους δημιουργούν ένα αγχωτικό και δυσάρεστο περιβάλλον στην τάξη.
Πως μπορούν να βοηθήσουν οι θεραπευτές
Ένα σημαντικό μέρος της συνεργασίας με παιδιά με ODD -όπως και με οποιαδήποτε άλλη δυσκολία- είναι να αναγνωρίσουμε ότι το παιδί δεν είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι η ίδια η δυσκολία. Ο σκοπός της αναγνώρισης και εξερεύνησης της δυσκολίας είναι να δημιουργηθεί ένας διαχωρισμός μεταξύ του παιδιού και της δυσκολίας που να επιτρέπει στο παιδί και την οικογένεια να δημιουργήσουν τους καλύτερους τρόπους συνύπαρξης με τη δυσκολία. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορεί να ερωτηθούν εάν γνωρίζουν γιατί έχουν έρθει στη συνεδρία και τι ανησυχίες έχουν οι γονείς τους (δάσκαλοι κ.λπ.). Αυτές οι δυσκολίες τους, που χάνουν την ψυχραιμία ή ενεργά αρνούνται να συμμορφωθούν με τους κανόνες των ενηλίκων, θα μπορούσαν να αναφερθούν από την πρώτη συνεδρία διαχωρίζοντας την ταυτότητα του παιδιού από αυτή της δυσκολίας. Για παράδειγμα, «φαίνεται πως οι δάσκαλοί σου ανησυχούν όταν νιώθεις θυμό και διάθεση για αντίσταση». Οι αναφορές στα πραγματικά συναισθήματα των παιδιών έρχονται συχνά στην συζήτηση μαζί τους ώστε να τα βοηθήσουν να ξεχωρίσουν τα ίδια την ταυτότητα τους από τα χαρακτηριστικά της δυσκολίας που έχουν και έτσι να προσπαθήσουν να τα καταπολεμήσουν.
Συμπεριφορικές Στρατηγικές και Προσεγγίσεις για τα Παιδιά με ODD
Η πρόκληση αντίδρασης από τους άλλους είναι το βασικό «χόμπι» των παιδιών με ODD. Τους αρέσει να βλέπουν πως προκαλούν στον απέναντι τους συναισθήματα έντονα όπως έντονο θυμό. Προσπαθούν να προκαλέσουν τους ανθρώπους και συχνά επιτυγχάνουν τη δημιουργία συγκρούσεων εξουσίας. Επομένως, είναι σημαντικό να υπάρχει ένα «σχέδιο» και να προσπαθήσετε να μην εμφανίσετε κανένα συναίσθημα όταν αντιδράτε απέναντι σε αυτά τα παιδιά. Εάν αντιδράτε πολύ συναισθηματικά, μπορεί να κάνετε μεγάλα λάθη στην αντιμετώπιση τους. Προγραμματίστε εκ των προτέρων τι πρέπει να κάνετε όταν το παιδί εμφανίσει συγκεκριμένες συμπεριφορές και να είστε προετοιμασμένοι να αντιδράσετε με ηρεμία.
-Αποφασίστε ποιες συμπεριφορές πρόκειται να αγνοήσετε. Τα περισσότερα παιδιά με ODD κάνουν πάρα πολλά πράγματα και θέλετε να τα συμπεριλάβετε όλα σε ένα σχέδιο διαχείρισης συμπεριφοράς. Θα πρέπει όμως να στοχεύετε μόνο μερικές σημαντικές συμπεριφορές, αντί να προσπαθείτε να διορθώσετε τα πάντα.
-Κάντε αυτό το παιδί μέρος οποιουδήποτε σχεδίου αλλαγής συμπεριφοράς. Εάν δεν το κάνετε, θα γίνει ο εχθρός.
-Παρέχετε συνέπεια, δομή και σαφείς συνέπειες για τη συμπεριφορά του παιδιού. Δοκιμάστε πότε αυτό το παιδί απαντά θετικά.
-Δημιουργήστε μια σχέση με το παιδί ODD. Εάν το παιδί σας αντιληφθεί ως λογικό και δίκαιο, θα είστε σε θέση να εργαστείτε αποτελεσματικότερα μαζί του.
–Αποφύγετε να σχολιάζετε ή να ανατρέχετε σε καταστάσεις που μπορεί να αποτελούν πηγή προβλημάτων για το παιδί.
-Ποτέ μην αυξάνετε τη φωνή σας όταν διαφωνείτε με το παιδί. Ανεξάρτητα από την κατάσταση, μην μπείτε σε συναγωνισμό με το παιδί. Η σιωπή είναι μια καλύτερη απάντηση.
-Μην παίρνετε την αυτονομία του. Θυμηθείτε, είστε η διέξοδος και όχι η αιτία. Μη φωνάζετε, επιχειρηματολογείτε ή προσπαθείτε να το χειριστείτε με σαρκασμό.
-Αποφύγετε όλους τους αγώνες εξουσίας με το παιδί. Δεν θα σας οδηγήσουν πουθενά! Προσπαθήστε λοιπόν να αποφύγετε τις λεκτικές αψιμαχίες.
-Δηλώστε τη θέση σας με σαφήνεια και ακρίβεια και επιλέξτε τις «μάχες» σας με σύνεση.
-Να ακούτε πάντα το παιδί. Αφήστε το να μιλήσει. Μην διακόπτετε μέχρι να τελειώσει.
-Η αντιδιαστολή σας ή οι προσπάθειές σας να γίνεται σε ιδιωτικά μέρη. Αυτό θα βοηθήσει στην αποφυγή των αγώνων εξουσίας μπροστά σε κοινό όπου θα ερεθίσει ακόμη περισσότερο το παιδί.
-Όταν χρειάζονται να ληφθούν αποφάσεις, δώστε δύο ή και περισσότερες επιλογές. Δηλώστε τις σύντομα και με σαφήνεια. Τα παιδιά με ODD είναι πιο πιθανό να ολοκληρώσουν ή να εκτελέσουν εργασίες που έχουν επιλέξει. Αυτό τα βοηθάει επίσης να λάβουν στο μέλλον και άλλες από κοινού αποφάσεις.
-Δώστε στο παιδί ορισμένες ευθύνες στην τάξη. Αυτό θα το βοηθήσει να μειωθεί το αίσθημα ότι βρίσκεται «εκτός της τάξης» και κάποια αίσθηση ελεγχόμενης εξουσίας.
–Όταν βλέπετε ένα παιδί ODD να είναι απογοητευμένο ή θυμωμένο, ρωτήστε εάν μια περίοδος ηρεμίας θα βοηθούσε. Αλλά μην το πιέζετε. Αντί να το στέλνετε στο γραφείο για κάποια ώρα επαναδιοργάνωσης, ίσως είναι καλύτερο να δημιουργήσετε μια απομονωμένη περιοχή στην τάξη ώστε να μπορεί να ξαναγυρίσει πιο ενεργά στη δραστηριότητα της τάξης μετά την περίοδο «ανασύνταξης».
–Ρωτήστε τους γονείς τι λειτουργεί στο σπίτι.
Στρατηγικές διδασκαλίας και προσαρμογές στην τάξη για τον μαθητή με ODD Καθιέρωση σαφών κανόνων για την τάξη.
Να είστε σαφείς σχετικά με το τι δεν είναι διαπραγματεύσιμο.
Χρησιμοποιήστε οπτικό ημερήσιο πρόγραμμα ώστε το παιδί να γνωρίζει τι να περιμένει.
Βεβαιωθείτε ότι το ακαδημαϊκό υλικό βρίσκεται στο κατάλληλο επίπεδο για όλα τα παιδιά. Όταν η εργασία είναι πολύ δύσκολη, τα παιδιά απογοητεύονται. Όταν είναι πολύ εύκολη, βαριούνται. Και οι δύο αντιδράσεις οδηγούν σε προβλήματα στην τάξη.
Δώστε επανατροφοδότηση, οδηγίες και επιλογές όταν παρουσιάζει ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Όταν το παιδί με ODD παρουσιάζει μία μη προτιμώμενη συμπεριφορά, ενισχύστε τη συνεργασία μαζί του επιτρέποντάς του να κάνει κάτι που προτιμά ή να βρει πιο ευχάριστη ή λιγότερο δύσκολη δραστηριότητα.
Ενισχύστε τις κοινωνικές δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης θυμού, της επίλυσης συγκρούσεων και του τρόπου με τον οποίο πρέπει να διεκδικεί αυτό που θέλει με κατάλληλο τρόπο.
Συζητήστε τις στρατηγικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει το παιδί για να ηρεμήσει τον εαυτό του (αυτορρύθμιση) όταν αισθάνεται ότι η οργή του κλιμακώνεται. Προτιμείστε να δώσετε αυτές τις στρατηγικές όταν το παιδί βρίσκεται σε ηρεμία και κατάλληλο επίπεδο διέγερσης.
Επιλέξτε υλικά και δραστηριότητες που ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση των μαθητών. Οι μαθητές με ODD πρέπει να μάθουν να μιλούν με τους συνομηλίκους τους και με τους ενήλικες με τον κατάλληλο τρόπο. Ωστόσο, όλες οι συνεργατικές μαθησιακές δραστηριότητες πρέπει να είναι προσεκτικά δομημένες.
Ελαχιστοποιήστε τον κενό χρόνο και σχεδιάστε προσεκτικά τις μεταβάσεις. Τα παιδιά με ODD λειτουργούν καλύτερα όταν είναι απασχολημένα ή σε δομημένες δραστηριότητες.Δώστε την ευκαιρία στο παιδί με ODD να επαναλάβει τις εργασίες του για να βελτιώσει την βαθμολογία του ή ακόμα και να τις βαθμολογήσει μόνο του.
Το παιδί με ODD, είναι πολύ συχνά πολύ κουραστικό για τους γονείς του. Για αυτό το λόγο, οι γονείς χρειάζονται υποστήριξη και κατανόηση. Κάποιες ενδεικτικές οδηγίες προς τους γονείς:
-Χτίζετε πάντα στα θετικά, δώστε στο παιδί επαίνους και θετική ενίσχυση όταν δείχνει ευελιξία ή συνεργασία.
–Πάρτε λίγο χρόνο εάν πρόκειται να καταστήσετε τη σύγκρουση με το παιδί σας χειρότερη. Έτσι γίνεστε καλό πρότυπο για το παιδί σας και του δείχνετε έναν διαφορετικό τρόπο να λειτουργεί. Υποστηρίξτε το παιδί σας αν αποφασίσει να πάρει χρόνο για να αποφύγει την υπερβολική αντίδραση.
–Καθορίστε λογικά, κατάλληλα για την ηλικία όρια με συνέπειες που μπορούν να εφαρμοστούν.
–Δημιουργείστε παράλληλα ενδιαφέροντα, έτσι ώστε η διαχείριση του παιδιού σας να μην λαμβάνει όλο το χρόνο και την ενέργεια σας. Προσπαθήστε να εργαστείτε και να λάβετε υποστήριξη από τους άλλους ενήλικες (εκπαιδευτικούς, προπονητές και σύζυγο) που ασχολούνται με το παιδί σας.
Τύποι θεραπείας που μπορούν να βοηθήσουν το παιδί με ODD:
Η θεραπεία αποτελείται συνήθως από ένα συνδυασμό:
–Προγράμματα Εκπαίδευσης Γονέων και Συμβουλευτική γονέων και άλλων μελών της οικογένειας ώστε να αναπτύξουν κατάλληλους τρόπους να διαχειριστούν τη συμπεριφορά του παιδιού.
-Προγράμματα κοινωνικών δεξιοτήτων και σχολικά προγράμματα για την ενίσχυση των σχέσεων των παιδιών και εφήβων με ODDμε τους συνομηλίκους τους.
-Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι απαραίτητη για να βοηθήσει στον έλεγχο κάποιων από τις πιο δύσκολες συμπεριφορές, καθώς και τα συμπτώματα συνυπάρχουσας δυσκολίας, όπως είναι η ΔΕΠ-Υ, το άγχος και οι διαταραχές της διάθεσης. Ωστόσο, μόνο η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι θεραπεία για την ODD.
Οι προσεγγίσεις και οι δραστηριότητες για την εργοθεραπεία που μπορούν να υποστηρίξουν το παιδί με Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή περιλαμβάνουν:
-Ανάπτυξη λειτουργικών δεξιοτήτων: Ανάπτυξη σταδιακά διευρυνόμενου φάσματος τομέων δεξιοτήτων.
–Κοινωνικές ιστορίες: Παροχή ιδεών και εκπαίδευσης γύρω από την ανάπτυξη κοινωνικών ιστοριών.
–Συνεργασία με τα σχολεία: Υποστήριξη της μετάβασης στο σχολείο και επαφή με τους εκπαιδευτικούς, όπως απαιτείται.
-Τα οπτικά προγράμματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξη της ρουτίνας των παιδιών και για την εισαγωγή νέων ή για αλλαγή των καθηκόντων τους.
–Δημιουργία στόχων: Ορίστε λειτουργικούς και εφικτούς στόχους σε συνεργασία με το παιδί, τους γονείς και τους δασκάλους, ώστε η θεραπεία να έχει μια κοινή εστίαση λειτουργική για όλους τους εμπλεκόμενους.
–Εκπαίδευση γονέων, φροντιστών, δασκάλων και άλλων που εμπλέκονται στη φροντίδα του παιδιού σχετικά με την ODD και τις κατάλληλες για την ηλικία δεξιότητες που ένα παιδί πρέπει να επιδεικνύει.
–Στρατηγικές: Παρέχετε στρατηγικές διαχείρισης / ιδέες για να βοηθήσετε το παιδί στο σπίτι, στο σχολείο και στην κοινότητα.
–Συμμετοχή σε δραστηριότητες και έργα: Παροχή εναλλακτικών τρόπων για την ενθάρρυνση της εμπλοκής σε δραστηριότητες και έργα. -Ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την υποστήριξη δεξιοτήτων ολόκληρου του σώματος (αδρού συντονισμού) και επιδεξιότητας χειρός (λεπτής κινητικότητας), όπως η παροχή δραστηριοτήτων υποστήριξης:
– ισορροπίας και συντονισμού
– δύναμης και αντοχής
– προσοχής και εγρήγορσης
– ευαισθητοποίησης του σώματος (παρέχοντας αισθητηριακά νέες εμπειρίες)- σχεδιασμού και προγραμματισμού κίνησης
Πηγές
https://www.aacap.org/App_Themes/AACAP/docs/resource_centers/odd/odd_resource_center_odd_guide.pdf
http://www.rosestreet.org/pdfs/Oppositional%20Defiant%20Disorder.pdf
