Αλεξάνδρου Στράτος, Παιδιατρικός Εργοθεραπευτής, SIT
Ο αυτισμός είναι μία αναπτυξιακή διαταραχή που με βάση τις τελευταίες έρευνες εμφανίζεται σε 1 στα 100 παιδιά, ενώ με βάση άλλες 1 στα 50. Τα πιο κοινά συμπτώματα με τα οποία είναι εξοικειωμένη στην πληροφόρηση η κοινή γνώμη είναι τα ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση (ανεπαρκής κοινωνική προσέγγιση, αποτυχία επαρκούς συνομιλίας, φτωχά ενοποιημένη επικοινωνία, αποκλίσεις ως προς την βλεμματική επαφή και την γλώσσα του σώματος, δυσκολία προσαρμογής της συμπεριφοράς στις απαιτήσεις διαφόρων κοινωνικών πλαισίων, δυσκολία στη δημιουργία και διατήρηση φίλων και πιθανή απουσία ενδιαφέροντος για τους συνομηλίκους).
Το παιδί με αυτισμό όμως δεν αντιμετωπίζει μόνο αυτές τις δυσκολίες. Το διαγνωστικό εργαλείο της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας DSM-V τον Μάρτιο του 2013, ήρθε να ορίσει με πολύ πιο εξειδικευμένο τρόπο και κάποιες άλλες σημαντικότατες πτυχές του παιδιού στο αυτιστικό φάσμα που επίσης εντοπίζονται έντονα από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους ειδικούς: Τις περιορισμένες και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Τα παιδιά λοιπόν με αυτισμό αντιμετωπίζουν ποικίλες δυσκολίες να στρέψουν την προσοχή τους σε πολλαπλά ενδιαφέροντα ή από την άλλη επιθυμούν εντονότατα να ασχολούνται συνεχώς με μία πολύ περιορισμένη και σκληρή γκάμα συμπεριφορών ή δραστηριοτήτων.
Ποιος αλήθεια μπορεί να μην σκεφτεί τα παιδιά που εμφανίζουν μία «στερεότυπη» ή επαναλαμβανόμενη κίνηση; Κινήσεις που χρησιμοποιεί το παιδί ως «αυτοερεθισμό» (“self stimulation”) με σκοπό να μειώσει το άγχος του αλλά και να αποκτήσει καλύτερο έλεγχο του εαυτού του και της κατάστασης. Οι συχνότερες αυτοερεθιστικές συμπεριφορές που μπορούμε να συναντήσουμε τόσο στη βιβλιογραφία, όσο και στην θεραπευτική πρακτική είναι οι εξής:
-φτερουγίσματα χεριών
-χοροπηδήματα
-«σφιξίματα» σε όλο το σώμα
-παράξενες συσπάσεις προσώπου
-λικνίσματα
-ανοιγοκλεισίματα διακοπτών φώτων, πορτών κλπ
-επίμονο κοίταγμα του/των χεριού / χεριών
-περιστροφή αντικειμένων
-τοποθέτηση παιχνιδιών σε σειρά
-ιδιοσυγκρασιακές φράσεις
-λογόρροια (συχνά ηχολαλική)
Ταυτόχρονα, ένα άλλο σημαντικό κομμάτι που γίνεται εμφανές στα παιδιά με ΔΑΦ είναι οι δυσκολίες στη συγκέντρωση της προσοχής. Δεν είναι ότι τα παιδιά δυσκολεύονται να στείλουν την προσοχή τους σε όλα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, απλά σε κάποια από αυτά δεν την αποστέλλουν καθόλου είτε από ουσιαστική έλλειψη ενδιαφέροντος ή μειωμένη ικανότητα να κάνουν πολυσύνθετη επεξεργασία, ενώ από την άλλη συχνά εμφανίζουν υψηλά, περιορισμένα και απόλυτα δομημένα ενδιαφέροντα που αποκλίνουν σε ένταση ή επικέντρωση προσοχής (έντονη και άκαμπτη προσκόλληση). Τα συχνότερα από αυτά συνήθως είναι:
-προσκόλληση ή ενασχόληση με ασυνήθιστα αντικείμενα (πχ πλυντήριο, ανεμιστήρες, πετσετούλες, διάφορες άλλες υφές)
-υπερβολικά περιστασιακό ή έμμονο ενδιαφέρον σε τρενάκια, συλλογές (πχ καπάκια, αυτοκόλλητα κλπ), συγκεκριμένα θέματα (πχ ζώα, καρτούν τηλεόρασης κλπ).
Πολύ συχνή από την άλλη είναι η εμμένουσα επιμονή που μπορεί να εμφανίζουν σε κυμαινόμενο βαθμό σε νέες καταστάσεις λόγω των σημαντικών δυσκολιών στην επεξεργασία των περιβαλλοντικών αλλαγών. Μπορεί λοιπόν να εμφανίζουν:
-αναστάτωση ακόμη και σε μικρές αλλαγές
-επιμονή σε ντροπαλότητα
-επιμονή σε απόλυτη τήρηση ρουτινών
-τελετουργικές συνήθειες
-δυσκολίες και άκαμπτες συμπεριφορές με τις μεταβάσεις
-άκαμπτο τρόπο σκέψης
-τελετουργίες χαιρετισμού
-ανάγκη για ομοιομορφία
-ανάγκη να ακολουθούν το ίδιο δρομολόγιο πάντα
-επαναληπτικά πιθανά να τρώνε το ίδιο φαγητό κάθε μέρα
-επιμονή στο να μην αποχωρίζονται την πάνα παρότι έχουν έλεγχο σφιγκτήρων
-επιμονή να μην αυτοεξυπηρετούνται παρότι έχουν την κινητική επιδεξιότητα
Τέλος, είναι ευρέως γνωστό ότι τα παιδιά με αυτισμό έχουν σημαντικότατες ιδιαιτερότητες στην αισθητηριακή επεξεργασία. Πολλοί μάλιστα ειδικοί τόσο στην Ελληνική όσο και τη Διεθνή βιβλιογραφία κρίνουν ότι αυτές οι δυσκολίες είναι που οδηγούν στην επαναληπτικότητα των συμπεριφορών, στα περιορισμένα ενδιαφέροντα, στην ακαμψία της λειτουργίας, στους αυτοερεθισμούς, στις έμμονες και τις τελετουργικές συμπεριφορές. Από την άλλη, και πολλοί ενήλικες με αυτισμό αναφέρουν τις σημαντικές δυσκολίες τους σε αυτόν τον τομέα. Τα παιδιά λοιπόν –αλλά και οι ενήλικες- με αυτισμό προσλαμβάνουν με διαφορετικό τρόπο τις αισθητηριακές πληροφορίες με αποτέλεσμα να διεγείρονται υπέρμετρα από μέρος αυτών και να μην αντιδρούν από την άλλη -μπορεί και καθόλου- σε κάποιες άλλες. Μπορεί λοιπόν να εμφανίζουν υπέρ ή υπό-διέγερση από αισθητηριακά εισερχόμενα ή μικτή εικόνα (άλλες φορές υπερ-ευαισθησία και άλλες υπο-ευαισθησία στην ίδια πληροφόρηση) και συχνά ασυνήθιστο ενδιαφέρον σε κάποιες αισθητηριακές διαστάσεις του περιβάλλοντος. Ας δούμε κάποια παραδείγματα:
-αποφυγή κίνησης ή αυξημένη ανάγκη κίνησης
-αμυντικότητα σε συγκεκριμένες υφές ή αγκαλιές ή από την άλλη απάθεια σε αγγίγματα
-αποφυγή (πολλές φορές ισχυρή) στην ατομική περιποίηση από άλλους (κόψιμο νυχιών, κούρεμα κλπ)
-επίμονο άγγιγμα συγκεκριμένων αντικειμένων
-στοματικές αμυντικότητες με αποτέλεσμα περιορισμένη λήψη τροφών
-πιθανή απάθεια σε πόνο ή θερμοκρασία
-αυξημένη αντίδραση ενόχλησης ή αποφυγής σε κάποιους ήχους σε αντιδιαστολή με την εικόνα βαρηκοΐας σε κάποιους άλλους
-εικόνα υπερ-ακουσίας (δείχνουν να ακούνε ήχους που εμείς δεν εντοπίζουμε)
-αποφυγή να κοιτάξουν κάποια αντικείμενα ή χώρους, σε αντίθεση με την οπτική προσκόλληση σε κάποια άλλα
-οπτική υπερ-επικέντρωση (πχ κοιτάζουν επίμονα έξω από το παράθυρο, σε φώτα, σε ένα συγκεκριμένο χώρο στο δωμάτιο ή από παράξενες οπτικές γωνίες)
-υπέρ-οξυμένη όσφρηση
-προτίμηση συγκεκριμένων γεύσεων (αλμυρών, ξινών, ουδέτερων κλπ)
Ο αυτισμός λοιπόν είναι μία πολυφασματική δυσκολία. Είναι βέβαιο ότι όταν ο θεραπευτικός προσανατολισμός επικεντρωθεί αποκλειστικά στην επικοινωνιακή εκπαίδευση των παιδιών δεν θα έχει τα αποτελέσματα που απαιτεί η ολιστική προσέγγιση τόσο των δυσκολιών στην κοινωνική συνδιαλλαγή και αμοιβαιότητα, όσο όμως και στην πραξιακή διαδικασία με τη βελτίωση της αισθητηριακής επεξεργασίας, το «άνοιγμα» των εμπειριών και λειτουργίας σε όσο το δυνατόν περισσότερους τομείς και την μείωση της
ακαμψίας της σκέψης και των συμπεριφορών.
