Αλεξάνδρου Στράτος, Δ/ντής Κέντρου Προσέγγιση
Κάποιες αισθητηριακές συμβουλές για τις καλοκαιρινές διακοπές για να βοηθήσετε το παιδί σας με Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας να απολαύσει το καλοκαίρι
Οι διακοπές είναι για τον περισσότερο κόσμο υπέροχες. Μετά από ένα μεγάλο διάστημα προσκόλλησης σε κουραστικές ρουτίνες, οι διακοπές προσφέρουν την ευκαιρία για ξεκούραση και έκθεση σε νέες, ανέμελες εκπλήξεις και καταστάσεις. Για το παιδί όμως με διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία, η αλλαγή σε μια ρουτίνα μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος. Επειδή στις διακοπές χάνει την αίσθηση της προβλεψιμότητας που είχε συνήθως στην καθημερινότητά του, μπορεί να γίνει πιο ανήσυχο και να αντιμετωπίσει περισσότερα προβλήματα στην αυτο-ρύθμιση της συμπεριφοράς του. Φυσικά, όλα τα παιδιά χρειάζονται ελεύθερο χρόνο, αλλά το παιδί με διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία, πιθανά θα χρειαστεί περισσότερη και ασφαλέστερη δομή κατά τη διάρκεια των διακοπών του από ό, τι τα άλλα παιδιά. Η «Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας» είναι μια κατάσταση η οποία υφίσταται όταν τα αισθητήρια σήματα δεν μπορούν να οργανωθούν για να δοθούν οι κατάλληλες προς αυτά τα σήματα απαντήσεις. Η A. Jean Ayres, παρομοίασε την διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας σαν ένα νευρολογικό «μποτιλιάρισμα» που εμποδίζει ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου να λάβουν σωστά τις πληροφορίες που απαιτούνται για την σωστή ερμηνεία αισθητηριακών ερεθισμών. Η διαταραχή αυτή μπορεί –αν δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά- να προκαλέσει κινητική αδεξιότητα, προβλήματα συμπεριφοράς, άγχος, κατάθλιψη, σχολική αποτυχία, και άλλες επιπτώσεις στο παιδί. Και το καλοκαίρι, είναι άλλη μία καλή ευκαιρία να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν πολλές από αυτές τις δυσκολίες.
Παίζοντας με τον όρο «ΔΙΑΚΟΠΕΣ», ας δούμε κάποιες ιδιαίτερες συμπεριφορές και οδηγίες που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε για ένα παιδί με δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία:
Δίνω ευκαιρίες πριν την ολική έκθεση. Δώστε ευκαιρίες στο παιδί σας να βρίσκεται σε εξωτερικούς χώρους. Πολλά παιδιά με δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία δεν επιθυμούν να βρίσκονατι σε εξωτερικούς χώρους και προτιμούν να βρίσκονται σε οικείους εσωτερικούς χώρους. Η μετάβαση λοιπόν σε περιοχές με διαφορετικό καιρό και διαφορετικές περιβαλλοντικές ευκαιρίες μπορεί να είναι δύσκολη σε ένα παιδί με τέτοιες δυσκολίες και προτιμήσεις. Αν το παιδί αυτό επέλεγε συχνά ή συνήθισε να παραμένει σε κλειστούς χώρους, μπορεί να αντισταθεί και να αισθανθεί πολύ άβολα να παίξει σε εξωτερικούς χώρους και στον ήλιο. Εάν θέλει να φοράει βαρειά ρούχα ακόμα και το καλοκαίρι, αφήστε το να ντύνεται όπως θέλει αν αυτό το κάνει να αισθάνεται πιο άνετα, με τον όρο όμως ότι αν ιδρώνει σημαίνει ότι θα πρέπει να κάνει μπάνιο ή ντους. Βρείτε λόγους διασκεδαστικούς για να βρεθεί έξω. Βγείτε για παράδειγμα στο Video Club για να πάρει την ταινία που θέλει ή στο περίπτερο για να πάρετε τα αγπημένα του σνακς, αλλά συνεχίστε (επιμηκύνετε την έξοδό σας) με μία μικρή επίσκεψη στην παιδίκή χαρά όπου θα χαζέψετε, θα κουβεντιάσετε ή θα φάει το σνακ, ή στην πλατεία, την παραλία, το χώρο όπου μπορείτε να κλωτσήσετε μια μπάλα για 5 έστω λεπτά. Μόλις 5 λεπτά έκθεσης στη φύση μειώνει τα επίπεδα της ορμόνης του στρες μας (κορτιζόλη) στο αίμα μας. Αν τα επίπεδα του άγχους του παιδιού σας πέφτουν μετά από μία μικρή βόλτα στη φύση, τότε θα είστε έτοιμοι να το επαναλάβετε για μεγαλύτερο διάστημα στις διακοπές σας. Επίσης, το φως του ήλιου βοηθά τον οργανισμό να δημιουργήσει τη βιταμίνη D (απαραίτητη για την καλή υγεία), και τη σεροτονίνη (απαραίτητη για την αίσθηση της ευεξίας μας).
Ιεραρχώ τα σημαντικιά για το παιδί μου. Ξεχάστε το «αυτονόητο» στο τι σημαίνουν διακοπές για το παιδί σας. Για εσάς οι διακοπές μπορεί να σημαίονουν «εξερεύνηση», «ελεύθερη επιλογή», «ξενύχτι», «ελεύθερο φαγητό», «ξεκούραση», «ανεμελιά», «κοινωνικότητα», «ηλιοθεραπεία», «κολύμπι», «φασαρία». Για το παιδί όμως με δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία μπορεί να σημαίνουν ανάγκη για απομόνωση, μείωση των ενοχλητικών ερεθισμάτων, αναζήτηση νέων ασφαλών περιβαλλόντων, παιχνίδι στην άμμο αντί για κολύμπι, μοναχικό παιχνίδι στη φύση κλπ. Αρχικά σταματείστε να φαντάζεστε πώς θα έπρεπε το παιδί σας να αντιδρά στις διακοπές, πόσο όμορφη είναι η πολυκοσμία και η φασαρία ή το κολύμπι και πόσο όμορφο είναι ένα ηλιοβασίλεμα που το καλείτε να δει επειδή απλά αρέσει σε εσάς. Η αποδοχή των ιδιαιτεροτήτων που λειτουργεί το νευρικό του σύστημα, είναι η απαρχή για να μπορέσετε να το βοηθήσετε να εξοικειωθεί στο νέο περιβάλλον που βρίσκεται και να διασκεδάσει με τρόπο που να ταιριάζει με το προφίλ του αλλά και που ταυτόχρονα να «ταίζει» με υγιείς αισθητηριακές εμπειρίες το νευρογνωστικό του σύστημα!
Αυτενέργεια. Αφήστε το παιδί σας να αυτενεργήσει. Το παιδί με διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία είναι συχνά φοβισμένο και με σημαντικές δυσκολίες να αυτενεργήσει, ιδίως όταν αυτές οι δυσκολίες βρίσκονται στον τύπο της υπό ή υπέρ ευαισθησίας. Αυτό το παιδί συχνά εξωθεί τον γονέα να παίρνει αποφάσεις για εκείνο, για το τι μπορεί να του αρέσει ή για το τι μπορεί να το βλάπτει. Στις διακοπές μπορείτε να αφήσετε το παιδί πιο ελεύθερο να γευτεί το ίδιο τις αισθητηριακές εμπειρίες που επιθυμεί, αρκεί να μην είναι επικίνδυνες για το ίδιο ή για το περιβάλλον του. Μπορούμε να παράσχουμε περιβαλλοντικές ευκαιρίες για να «δοκιμάσει» νέα πράγματα και καταστάσεις και να διαμορφώσει έτσι με ευκολότερο τρόπο την αισθητηριακή αντίληψη του περιβάλλοντός του. Οι διακοπές είναι μία καλή ευκαιρία να αφήσουμε το παιδί να εξερευνήσει μόνο του το περιβάλλον του και να αυξήσει την «παλέτα» της μάθησής του μέσα από την αυτό-καθοδηγούμενη εμπειρία.
Κρατάω τις ρουτίνες ύπνου του. Επιμείνετε στη συνηθισμένη ώρα που πηγαίνει το παιδί σας για ύπνο ή προχωρείστε σταδιακά στη νέα ώρα μετάβασης για ύπνο και επιμείνετε σε αυτή. Μην ξεχνάτε ότι ένα παιδί ηλικίας περίπου 8 ετών, χρειάζεται περιπου 10 ώρες ύπνου καθημερινά. Και μην ξεχνάτε ότι ο ήρεμος ύπνος είναι ένα από τα βασικότερα συστατικά της ήρεμης και ομαλής μάθησης και της αίσθησης ευεξίας και ηρεμίας. Το ξενύχτι και ο ύπνος αργά το βράδυ μπορεί να είναι διασκεδαστικό για κάποια παιδιά, αλλά όχι για όλα τα παιδιά με διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία. Το παιδί με ηπιότερες δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία και με καλύτερη αυτό-ρύθμιση μπορεί να είναι σε θέση να απολαύσει μία αλλαγή στη ρουτίνα του ύπνου όταν όμως έχουν προηγηθεί αρκετές ημέρες χαλάρωσης με μία ρουτίνα καθημερινής σταθερής ώρας που μεταβιβάζεται στον ύπνο. Το παιδί όμως που είναι σημαντικά ευαίσθητο αισθητηριακά, δεν μπορει να χειριστεί αυτές τις μεγάλες αλλαγές στη ρουτίνα, και πιθανά να αντιδράσει πολύ άσχημα σε μια τέτοια αλλαγή. Αν θέλετε να δοκιμάσετε μία αλλαγή στη ρουτίνα του ύπνου και ένα ξενύχτι, δοκιμάστε την πρώτα στο σπίτι σας για να βεβαιωθείτε ότι το παιδί θα προσαρμοστεί σε αυτό ή θα διαλέξει την επιλογή να πάει για ύπνο. Δοκιμάστε στην αρχή να πάει στο κρεβάτι 15 λεπτά έως μισή ώρα αργότερα, και να ξυπνήσει 15 λεπτά έως μισή ώρα αργότερα το πρωί, για μια-δυο μέρες. Επαναλάβετε το αυτό μέχρι να σιγουρευτείτε ότι έχει μετατοπιστεί το ωράριο του ύπνου του με το να κοιμάται την ίδια ώρα και να ξυπνάει έχοντας χορτάσει τις ίδιες ώρες ύπνου. Όταν θα πλησιάζουν οι ημέρες για να ξεκινήσει το Σχολείο, αντιστρέψτε τη διαδικασία ώστε να επιστρέψει το παιδί στην επιθυμητή ρουτίνα ύπνου για το άνοιγμα των Σχολείων.
Οτι αλλάζει πρέπει να το γνωρίζει. Ενημερώστε το παιδί σας για πιθανές αλλαγές στη ρουτίνα. Εάν θα δεχτείτε ή θα πάτε επισκέψεις, τα γεύματα θα είναι διαφορετικά, το παιδί σας πιθανά θα πρέπει να κοιμηθεί σε διαφορετικό κρεβάτι, ή θα πρέπει να παρευρίσκεται με πολλούς ανθρώπους έξω από τις συνήθειές του. Όλες αυτές οι αλλαγές στο αισθητηριακό περιβάλλον (αύξηση οπτικών, ακουστικών, απτικών, κινητικών, πολυαισθητηριακών ερεθισμάτων και απαιτήσεων), είναι πολύ πιθανό να επηρεάσουν πολύ αρνητικά το παιδί με δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία και να αυξήσουν σημαντικά τη διέγερσή του. Μην διαστάσετε να μιλήσετε για αυτό που πρόκειται να συμβεί ή να τα δείξετε με εικόνες στο παιδί σας. Απαντήστε στις ερωτήσεις του για το τι ακριβώς θα συμβεί. Αυτό θα του προσφέρει ένα μεγάλο βαθμό και αίσθηση προβλεψιμότητας. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι το παιδί με υπερ-ευαισθησία στην αισθητηριακή επεξεργασία, θέλει ένα και μόνο πράγμα από το περιβάλλον του: Προβλεψιμότητα. Μπορείτε να χρησιμοποιήστε ένα ημερολόγιο και ακόμη και να κάνετε μία λίστα κάθε μέρα, αν αυτό βοηθά το παιδί σας να αισθανθεί την προβλεψιμότητα. Για τα μικρότερα παιδιά, όπως και για τα παιδιά με σοβαρότερες δυσκολίες, μπορείτε να εφαρμόσετε πολλές εφαρμογές από την μέθοδο δομημένης εκπαίδευσης TEACCH. Μπορείτε να οργανώσετε μία λίστα, η οποία θα περιλαμβάνει τι πρόκειται να γίνει οπτικά με φωτογραφίες που παρουσιάζουν δραστηριότητες όπως το πρωινό, η επίσκεψη στην παιδική χαρά, τη θάλασσα, την ταβέρνα κλπ.
Παίρνουμε μαζί αποφάσεις. Αφήστε στο παιδί το ρόλο του μέλους συνεργασίας της διαδικασίας λήψης απόφασης. Αν το παιδί σας δεν μπορεί να αναλάβει την ευθύνη της λήψης μεγαλύτερων και σημαντικότερων αποφάσεων, αφήστε το να συμμετέχει σε αποφάσεις που το επηρεάζουν άμεσα. Εδώ θα πρέπει να ιεραρχήσετε την σειρά των γεγονότων που θα συμβούν και εάν θα πρέπει να συμμετάσχει σε όλες. Είναι καλό να αναρωτηθείτε: Θα πρέπει το παιδί να συμμετάσχει σε κάθε δραστηριότητα που έχετε προγραμματίσει, ή μπορεί να παραλείψετε κάποια δραστηριότητα που μπορεί να είναι δυσάρεστη για αυτό μέχρι να επιστρέψετε σε μια κατάσταση που θα αισθάνεται πιο άνετα; Εάν για παράδειγμα πάτε στη θέλασσα, μετά στην ταβέρνα για φαγητό και τέλος στην πλατεία για παγωτό, μπορείτε να επιλέξετε μαζί εάν θα πρέπει να μείνει στην ταβέρνα ή θα μπορέσει να συνεχίσει να είναι στη θάλασσα μέχρι να πάτε για φαγητό; Αν ταξιδεύετε, μπορεί το παιδί να διαλέξει σε ποιο κρεβάτι θα κοιμηθεί και να φέρει το δικό του μαξιλάρι; Αν πρέπει να πάτε σε χώρο που θα πρέπει να παραμείνει καθιστό για αρκετή ώρα, μπορεί να διαλέξει το αγαπημένο του παιχνίδι για να το έχει μαζί του; Αν πρόκειται να πάτε μία τυπική επίσκεψη, μπορεί το παιδί σας να μείνει στον παππού μέχρι να γυρίσετε και να ασχοληθείτε μαζί του; Όσο πιο μεγάλη αίσθηση του ελέγχου έχει, τόσο πιο εύκολο θα είναι για εκείνο να ανεχθεί το απρόβλεπτο στα σχέδιά σας και να προσαρμοστεί και εξοικειωθεί σε νέους χώρους και καταστάσεις. Μην ξεχνάτε ότι το παιδί με διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία δυσκολεύεται τόσο στην προσαρμογή, όσο και στην εξοικείωση σε νέες καταστάσεις.
Εξηγώ. Εξηγήστε τις δυσκολίες του παιδιού σας στην αισθητηριακή επεξεργασία στους ανθρώπους που το φροντίζουν και το επιβλέπουν. Εξηγείστε τις δυσκολίες του παιδιού σας στην αισθητηριακή επεξεργασία στους ανθρώπους που το φροντίζουν και το επιβλέπουν. Αν θα αναλάβει κάποιος άλλος τη φροντίδα του για κάποιο χρονικό διάστημα στις διακοπές, (συγγενής, φίλος, γιαγιά, παππούς, κατασκηνωτής ή κάποιος άλλος) αναλύστε σε αυτό το άτομο το αισθητηριακό του προφίλ και τις αισθητηριακές ιδιαιτερότητές του όπως επίσης και τι κάνετε εάν το παιδί σας αποδιοργανώνεται ή αισθάνεται άβολα και αρχίζει να εμφανίζει σημάδια κόπωσης, απόσυρσης ή επιθετικότητας. Είναι πάρα πολύ σημαντικό ο άνθρωπος που δεν γνωρίζει καλά το παιδί σας να μπορεί να αναγνωρίζει τους λόγους που το αποδιοργανώνουν και να προχωράει τόσο στην πρόληψη αυτών των συμπεριφορών (το βασικότερο), όσο όμως και στην σωστή αντιμετώπισή τους όταν εμφανιστούν.
Στέκομαι δίπλα του. Οι δυσκολίες του είναι μία πραγματικότητα. Το χρέος μας είναι να τις απαλείψουμε. Γίνετε σύμμαχος και “coach” του παιδιού σας. Ξέρετε καλύτερα από τον καθένα τις ιδιαιτερότητες του παιδιού σας και ποιοι είναι οι παράγοντες που «πυροδοτούν» τις αρνητικές συμπεροφορές του. Έχετε τα μάτια σας ανοιχτά σε κάθε παράγοντα που μπορεί να ταράζει το παιδί σας και προσπαθείστε να τον ελαχιστοποιήσετε. Το παιδί είναι απροστάτευτο όσο είναι μικρό και δεν έχει καταφέρει να αναλάβει την ευθύνη. Για το λόγο αυτό, το μόνο που γνωρίζει να κάνει ως μηχανισμό αντιμετώπισης είναι οι “fff” αντιδράσεις. Εσείς όμως γνωρίζετε. Βοηθείστε το. Συζητείστε με τον Εργοθεραπευτή του παιδιού σας και εφαρμόστε όπου και όποτε μπορείτε την αισθητηριακή του δίαιτα για να μπορέσουν οι νευρώνες του να οργανωθούν κατάλληλα σε κάθε νέα περιβαλλοντική πρόκληση. Εσείς είστε οι ειδικοί για το παιδί σας και ο Εργοθεραπευτής ο ειδικός για τις δυσκολίες του.
Οι διακοπές είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων. Το ίδιο και ο τρόπος που θα τις περάσουν. Χρέος των γονέων είναι να προσφέρουν στο παιδί τους την ευκαιρία να γίνει πιο κοινωνικό, πιο έξυπνο, πιο τολμηρό και προπάντων πιο χαρούμενο και υγιές!
Καλό Καλοκαίρι σε όλους!
Πηγές:
Abraham M. (2008): “Sensory Integration”. LDA
Miller lucy-Jane (2007) : “Sensational kids”. Penguine Group
