Ειρήνη Μάντη, Ψυχοπαιδαγωγός κέντρου ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ
Έχει παρατηρηθεί ότι τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί δίνουν ασυνείδητα περισσότερη προσοχή στα παιδιά όταν αυτά είναι «άτακτα» ή όταν η συμπεριφορά που εκδηλώνουν δεν είναι η επιθυμητή.
Έτσι τα παιδιά επαναλαμβάνουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές μόνο και μόνο επειδή ενισχύεται αυτή η συμπεριφορά τους απο την προσοχή που τους δίνεται.
Μια πιό έντονη αντιδράση (πιο δυνατή φωνή) και με περισσότερες φράσεις όταν τα παιδιά κάνουν κάτι το απαγορευμένο ή επικίνδυνο π.χ. “τι κανεις εκεί; δεν σου είπα ότι ποτέ δεν το κάνουμε αυτό!;”, σε σχέση με πιό ήπιες αντιδράσεις όταν τα παιδιά κάνουν κάτι το επιθυμητό, στρέφουν τα παιδιά στο να έχουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές απλά και μόνο για να εισπράξουν έτσι την μέγιστη αντίδραση/έκφραση συναισθήματος (και άρα εγγύτητα) του γονιού τους.
Ο σημαντικότερος τρόπος για να μάθει ένα παιδί να εκδηλώνει μια επιθυμητή συμπεριφορά, όπως π.χ. να παίζει όμορφα με τα αδέλφια του, να ετοιμάζεται για το σχολείο, να μάθει να ντύνεται κτλ, είναι η ενίσχυσή της. Ένας κανόνας ή μια συμπεριφορά που δεν ενισχύεται θετικά δεν θα έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Με την ενίσχυση, δεν εννοούμε απαραίτητα την ανταμοιβή με υλικά αγαθά (παιχνίδια, επίσκεψη στα jumbo κτλ), αλλά την ‘κοινωνική’ ανταμοιβή με την έννοια του επαίνου και της επιβράβευσης του παιδιού.
Ορισμένοι άνθρωποι προσφέρουν έναν έπαινο και στη συνέχεια, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, τον υποσκάπτουν δείχνοντας σαρκασμό ή συνοδεύοντας τον έπαινο με ένα προσβλητικό σχόλιο. Αυτή είναι μια από τις πλέον αρνητικές ενέργειες που μπορεί να κάνει ένας γονέας ή ένας εκπαιδευτικός.
Κύρια σημεία που πρέπει να γνωρίζουμε για την επιβράβευση
- Φροντίζουμε ώστε το είδος της επιβράβευσης να εξαρτάται από την επιθυμητή συμπεριφορά του παιδιού
- Μαθαίνουμε να επιβραβεύουμε το παιδί αμέσως και κάθε φορά που εκδηλώνει την επιθυμητή συμπεριφορά π.χ. εάν περιμένει να ανοίξουμε την πόρτα,ή διστάσει να χτυπήσει ένα άλλο παιδί έστω και για ένα δύο δευτερόλεπτα και μας κοιτάξει, είναι καλό να πούμε “μπράβο σου που με περιμένεις!”,ή “μπράβο που το σκέφτηκες και πρόσεξες την/τον …” .
- Δίνουμε κάθε φορά έναν συγκεκριμένο και χαρακτηριστικό έπαινο, συνοδευόμενο από χαμόγελο και οπτική επαφή. Αποφεύγουμε όμως εκφράσεις του τύπου «είσαι τέλειος/α, πανέξυπνος/η» καθώς μπορεί να αγχώσουν το παιδί και να το κάνουν έτσι είτε πολύ συνεσταλμένο είτε ανταγωνιστικό.
- Όταν επαινούμε δεν μακρηγορούμε και δεν ειρωνεύομαστε το παιδί
- Αποφεύγουμε τους επαίνους που περιλαμβάνουν «όρους» και κρύβουν εκβιασμούς π.χ. «όταν φέρνεις καλούς βαθμούς σ’αγαπώ»
- Το παιδί δεν πρέπει να συνδέσει τη θετική συμπεριφορά του με την υλική επιβράβευση γιατί έτσι μπορεί να φέρεται θετικά μόνο όταν ξέρει ότι θα υπάρχει επιβράβευση τέτοιου είδους. Η έκφραση της χαράς του γονιού συνοδευόμενη από μια ζεστή αγκαλιά και ένα φιλί είναι η καλύτερη ανταμοιβή που μπορεί να έχει ένα παιδί. Άλλες μορφές επιβράβευσης είναι η αφιέρωση προσωπικού χρόνου με τα παιδιά με δραστηριότητες που ευχαριστούν και τους δυο. Π.χ. Ένα ιδιαίτερο χτένισμα που θα κάνει η μαμά στην κόρη ή η διδασκαλία ενός φοβερού κόλπου στο ποδόσφαιρο που μπορεί να δείξει ο μπαμπάς στο γιό του, είναι ιδανικά.
- Κάνουμε μια λίστα με τις αγαπημένες δραστηριότητες του παιδιού (π.χ. Λούνα πάρκ, ζωολογικός Κήπος, ποδόσφαιρο) ή αγαπημένα αντικείμενα (π.χ. βιβλία ή μπαλίτσες) και συμφωνούμε μαζί του ότι θα πραγματοποιηθούν όταν θα μαζέψει π.χ. 3 αυτοκόλλητα ή εάν για μέρες δεν έχει παρουσιάσει καμία απο τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές.
- Είναι καλό να αποφεύγονται οι επιβραβεύσεις με φαγώσιμα είδη, γιατί με αυτόν τον τρόπο αποκτά η σχέση του με το φαγητό ένα διαφορετικό, πιο περίπλοκο χαρακτήρα που θα το δυσκολέψει αργότερα στη ζωή του.
- Διαχωρίζουμε την πράξη (καλή/κακή) από αυτόν που την έκανε. Αποφεύγουμε δηλαδή τους χαρακτηρισμούς του τύπου «είσαι καλό/κακό παιδί» αλλά εξηγούμε ότι π.χ. «το να βοηθάς τον αδερφό σου είναι μια πολύ καλή πράξη»
- Είναι καλό να μην επιβραβεύουμε μόνο την τέλεια συμπεριφορά, αλλά και την καλή προσπάθεια των παιδιών
- Προσπαθούμε να εστιαστούμε στα πράγματα που το παιδί κάνει καλά, π.χ. αν έχει μάθει 8 λέξεις και κάνει 3 λάθη στην ορθογραφία είναι σημαντικό να του πούμε «βλέπω έγραψες σωστά 5 λέξεις» αντί για «έκανες 3 λάθη».
- Δείχνουμε και μαθαίνουμε στο παιδί να επαινεί το ίδιο τον εαυτό του κάθε φορά που καταφέρνει μια επιθυμητή συμπεριφορά.
- Μαθαίνουμε να επαινούμε το παιδί μας μπροστά σε άλλους ανθρώπους.
- Αποφεύγουμε τις υπερβολές και μαθαίνουμε να ξεχωρίζουμε την αληθινή προσπάθεια στο παιδί. Η επιβράβευση πρέπει να συμβαδίζει με την αλήθεια αλλά και με την οριοθέτηση. Έτσι άλλες φορές είναι καλό να ενθαρρύνουμε το παιδί που απογοητεύεται π.χ. «προσπάθησε λίγο ακόμα να λύσεις την άσκηση, ξαναδιάβασε την εκφώνηση» και άλλες φορές να του βάζουμε όρια «αν δεν συγκεντρωθείς σε αυτό που κάνεις εγώ δεν θα μπορώ να σε βοηθήσω μετά»
- Είμαστε σταθεροί. Δεν δίνουμε στο παιδί αυτοκόλλητα ή άλλες επιβραβεύσεις εάν αυτό δεν τήρησε τη συμφωνία του. Έτσι θα αισθανθεί το αρνητικό αποτέλεσμα μιας αρνητικής πράξης και με αυτό τον τρόπο θα έχει κίνητρο να την αποφύγει την επόμενη φορά.
- Σε μη επιθυμητές συμπεριφορές είναι σημαντικό να δίνουμε την ευκαιρία στο παιδί να επανορθώσει, π.χ. «σήμερα δεν θα έρθεις μαζί μου βόλτα γιατί δεν κράτησες τη συμφωνία. Αύριο μπορείς να ξαναπροσπαθήσεις.»
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά χρειάζονται ενθάρρυνση τόσο για τα πράγματα που κάνουν καλά (επιβράβευση) όσο και για τα πράγματα που δεν κάνουν και τόσο καλά (ενίσχυση). Η ενθάρρυνση βοηθά το παιδί να αποκτήσει αυτοπεποίθηση για τα πράγματα που κάνει καλά, αλλά και θάρρος για να προσπαθήσει ξανά όσα δεν κάνει τόσο καλά. Ενθάρρυνση = εν+θάρρος, δηλαδή «δίνουμε θάρρος στο παιδί», ώστε να μπορέσει να σταθεί μόνο του ακόμα και όταν δεν είναι κάποιος στο πλάι του. Έτσι το παιδί θα αναπτύξει πιό εύκολα τον αυτοέλεγχό του, γεγονός που θα το βοηθήσει να διεκδικεί αυτό που επιθυμεί με τον κατάλληλο τρόπο αλλά και στο να συνάψει επιτυχημένες σχέσεις με τους συνομίληκούς του.
